صنایع دستی، کالا، صنعت و نیاز روز مره ؟ یا هنر، فرهنگ و خلاقیت ؟ واقعا چطور باید تعریفی برای صنایع دستی گفت که بیان کننده همه ابعاد آن باشد. در ادامه بررسی می کنیم .
چگونگي پيدايش صنايع دستي
صنایع دستی عنوانی است که به برخی از دست‌ساخته‌های انسانی، با داشتن معیارهایی خاص، اطلاق می‌شود. بشر پس از یکجانشینی شروع به ساخت ابزار و وسایلی برای استفاده روزمره خود کرد که آن آثار را می‌توان اولین نمونه‌های صنایع دستی دانست. با گذشت زمان و شکل‌گیری شهرها و گسترش فعالیت‌های اجتماعی، دست‌ساخته‌های انسان تنوع و کاربردهای بیشتری پیدا کرد. در این میان اختراع چرخ سفالگری هم تحولی شگرف ایجاد کرد. خاک از نخستین موادی بود که انسان‌ها برای ساخت لوازم مورد نیاز خود از آن بهره بردند. در حدود 8000 سال قبل که به عصر «نوسنگي» معروف است، مردمی در منطقه وسيعی در آسيای جنوب غربی زندگی می کردند که براي نخستين بار در گروههای کوچک جمع آمده، در يک مکان ساکن شدند و اولين دهکده ها را به وجود آوردند. آثار به دست آمده از دوران پارينه سنگی، ميان سنگی و نوسنگی، گواه بر فعاليت انسان در ساخت ابزار و وسايل سنگی است. ابزارهايی چون تيغه های دندانه دار و به شکلهای مختلف هندسی در مکانهايی مانند بيستون و غارهاي هوتو و کمربند به دست آمده است. انسانی که ياد گرفته بود با کاشتن دانه های خوراکی مقدار بيشتری از آن را به دست آورد، ناگزير بود آن را در جايی ذخيره کند. او ظرفهايی را می خواست که در برابر گرما و رطوبت هوا مقاومت داشته باشد و غلات، در آن فاسد نشود. از اين رو انسان دوران نوسنگی با الهام از همان شکلهای طبيعی و با آميختن آب و خاک، اولين ظرفهای سفالی را ساخت.
تعریف صنايع دستي
گروهی از صنایع و لوازم و کار های هنری که اکثرا با استفاده از مواد بومی ساخته می شوند و مهم ترین مرحله ی تولید آن ها با دست انجام می شود. صنایع دستی جنبه ی کاربردی دارند و معمولا چیز هایی هستند که توسط مردم برای استفاده در زندگی روزمره ساخته می شوند. معمولاً این کلمه به روش‌های سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌گردد. این صنایع دستی در طول مراحل ساخت با ذوق و خلاقیت کسی که سازنده ی آن هاست به هم می آمیزند افزون بر اين، صنايع دستی هر دو ويژگي مصرفی و هنری را داشته، برخوردار از بينش، ذوق، انديشه و فرهنگ توليد کننده نيز هست و در مجموع آن را يک “هنر- صنعت” ناميده اند و این اتفاق باعث می شود که صنایع دستی با صنایع ماشینی تفاوت زیادی داشته باشند، هر کالای تولیدی در این حیطه با دیگری متفاوت بوده و حاصل تلاش دستان یک هنرمند با تولیدات دیگری یکسان نیست. چنین چیزهایی اغلب از لحاظ فرهنگی یا مذهبی فوق‌العاده هستند صنایع دستی برخاسته از قدمت فرهنگی و هنری هر خطه و نمادی از آداب و رسوم، سنن، ارزش‌ها و سبک زندگی در هر منطقه است.
آنچه مقولهٔ صنایع دستی را از هنر کاردستی متمایز می‌سازد، هدف از ساختن آنهاست. صنایع دستی لوازمی هستند که قرار است مورد استفاده قرار گرفته و کهنه، پوسیده و غیره شوند. موارد استفاده از آنها بیش از یک تزئین ساده‌است
ویژگی های صنایع دستی
از ویژگی های اساسی صنایع دستی این است که قسمت بزرگی از آن توسط دست انسان و وسایل و ابزار دستی تولید می شود، در ساختشان خلاقیت و ذوق انسان دخالت دارد و هر کس با توجه به سلیقه و دوق خود می تواند شکل و طرحی به آن ببخشد، وسایلی که در تولید کارهای دستی به کار می روند از منابع بومی هستند. معمولا در این کار ها از طرح های اصیل و سنتی مخصوص هر منطقه استفاده می شود. معمولا هیچ کدام از فرآورده ها شبیه هم نیستند و همه با هم تفاوت دارند. این صنایع در مقایسه با صنایع دیگر سرمایه گذاری کم تری نیاز دارند و ارزش افزوده ی بیشتری در مقایسه با صنایع دیگر دارند.
از قابلیت های این صنایع، قابلیت توسعه ی آن ها در جاهای مختلف مثل شهر ها و روستاهای مختلف است. معمولا این صنایع به صورت انتقال تجربیات هر شخص به دیگری گسترش می یابد. فنون خاص تولید هر محصول سینه به سبنه به دیگران منتقل می شود و یا بعضی جاها به روش های قدیمی استاد شاگردی این کار صورت می گیرد.
مواد اولیه تولید صنایع دستی معمولا به صورت خام و از طبیعت گرفته می‌شود. به همین دلیل آثار تولید هر شهر و کشور، نشان از طبیعت پیرامونی آن دارد. از طرفی این آثار بار فرهنگی و تاریخی دارند. معمولا تصاویر و نقوشی که بر روی آنها نقش می‌بنند از فرهنگ و تاریخ هر منطقه نشات می‌گیرد.
از دیگر ویژگی‌های صنایع دستی این است که تعداد آثار تولیدی توسط استادکاران و شاگران آنها محدود است. معمولا هر اثر منحصر به فرد است و شباهتی کامل به دیگری ندارد. از طرفی آموزش در این حوزه، هرچند در مواردی مدرن شده و به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده اما همچنان فعالیتی سنتی تلقی می‌شود. به همین دلیل آموزش آن سینه به سینه، از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) ویژگی‌های عمومی صنایع دستی را به شرح زیر بیان می‌کند:
- بکارگیری ابزار ساده در ساخت آنها
- عدم نیاز به دانش فنی پیچیده نسبت به سایر صنایع
- ناهمانندی و عدم تشابه فرآورده‌های تولیدی با یکدیگر
- ریشه گرفتن از فرهنگ، اعتقاد، باورها، آداب و رسوم منطقه
- امکان تأمین بخش عمده‌ی مواد اولیه از منابع داخلی
- قابلیت عرضه به بازاهای جهانی به عنوان یک محصول فرهنگی و هنری
- کمک به توسعه‌ی صنعت گردشگری و نشر ارزش‌های فرهنگی
- سرمایه‌گذاری کم و کاربری زیاد
- بالا بودن ارزش افزوده‌ی تولید
- قابلیت جنبه‌های کاربردی-تزئینی محصول
- سهولت در ایجاد توسعه و جابه‌جایی مکان کارگاه (مراکز تولید)
در نهایت همه این تعاریف و ویژگی ها مهم ترین ویژگی که حس خوب رو هنگام دیدن و استفاده از صنایع دستی در ما بوجود می آورد عشق است که با دستان هنرمند یک صنعتگر، روحی در کالبد یک جسم بی جان می دمد. و ما در نگاه اول تمامی این عشق ، شور و تجربه با از اعماق وجودمان حس می کنیم .
برای دیدن این عشق و هنر صنعت گران این سرزمین اینجا کلیک کنید
